چرا علوم تجربى یقینى نیست ؟
علت یقینى نبودن علومى که صرفا مستند به تجربه هستند این است که فرضیاتى که در علوم ساخته مى شود دلیل و گواهى غیر از انطباق با عمل و نتیجه عملى دادن ندارد و نتیجه عملى دادن دلیل بر صحت یک فرضیه و مطابقت آن با واقع نمى شود زیرا ممکن است یک فرضیه صد در صد غلط باشد ولى در عین حال بتوان از آن عملا نتیجه گرفت چنانکه هیئت بطلمیوس که زمین را مرکز عالم و افلاک و خورشید و همه ستارگان را متحرک به دور زمین مى دانست غلط بود ولى در عین حال از همین فرضیه غلط درباره خسوف و کسوف و غیره نتیجه عملى مى گرفتند . طب قدیم که براساس طبایع چهارگانه ( حرارت , برودت , رطوبت , یبوست ) قضاوت مى کرد غلط بود ولى در عین حال عملا صدها هزار مریض را معالجه کرده است.
ممکن است این پرسش براى بعضى پیش آید که چگونه ممکن است یک غلط و موهوم نتیجه صحیح و موجود بدهد ؟
پاسخ این سئوال این است که گاهى دو چیز یا بیشتر یک خاصیت دارند و به یک نحو نتیجه مى دهند . حالا اگر در موردى یکى از آن دو چیز وجود داشت و ما آن دیگرى را که موجود نیست فرض کردیم و روى او حساب کردیم قهرا چون حساب هر دو به یک نتیجه مى رسد عملا از حساب خود نتیجه مى گیریم . مثلا چه خورشید به دور زمین بچرخد و چه زمین به دور خورشید , لازمه اش این است که در فلان روز معین ماه بین ایندو حائل شود و کسوف محقق گردد . ما چه آنکه روى حرکت خورشید حساب کنیم و چه روى حرکت زمین بالاخره نتیجه حساب ما این است که در فلان روز معین و در ساعت و دقیقه معین کسوف محقق شود .
براى غیر یقینى بودن علوم تجربى دلیل دیگرى هم مى توان آورد و آن اینکه علوم تجربى بالاخره منتهى به محسوسات مى باشند و حس هم خطا مى کند .
فلیسین شاله در متدولوژى درباب قطعیت علوم فیزیکى و شیمیایى مى گوید :
(( علوم فیزیکى و شیمیایى مانند ریاضیات محصل یقین و قطعیت مطلق نمى شود زیرا مبدأ آنها محسوسات است و حس هم خطاکار مى باشد )) .
تا آنجا که مى گوید :
(( هر چند یقینى بودن علوم فیزیک و شیمى نسبى و اضافى است , این نسبیت به هیچ وجه از ارزش آن نمى کاهد زیرا این علوم , هم عقل ما را که خواستار نظم و همسازى است خرسند مى سازد و هم اینکه استفاده هایى که از آنها در عمل مى شود بسیار شایان اهمیت است )) .
درباب قطعیت و فایده ریاضیات مى گوید :
(( ریاضیات چون از اصل مسلم شروع کرده به وسیله قیاسهاى ضرورى بسط و توسعه مى ی ابد , علمى است کاملا متیقن , مثلا اینکه (( دو به اضافه دو مساوى است با چهار )) حکمى است کاملا مفهوم و محقق و مسلم و در این باب - و به عقیده بعضى از دانشمندان فقط در این باب - است که مى توان از یقین مطلق گفتگو کرد )) .
ما درباره این دلیل ( خطاى حس ) در آینده بحث خواهیم کرد .
ممکن است براى خواننده محترم ابتدا تعجب آور باشد اگر بشنود علوم طبیعى امروز با همه پیشرفتها و توسعه فوق العاده و با آنهمه اکتشافات و صنایع عظیم و آنهمه اختراعات بر پایه آن اکتشافات , ارزش قطعى و یقینى خود را از دست داده است و تنها داراى ارزش عملى است .
ولى با بیانى که در بالا شد مبنى بر اینکه قوانین علمى طبیعى معمولا گواهى بر صحت خود ندارند غیر از نتیجه عملى دادن , و نتیجه دادن هم دلیل بر صحت و مطابقت با واقع نمى شود , و با مطالعه آراء و عقاید دانشمندان - که مختصرى از آن را در ضمن بیان سیر عقاید و آراء نقل خواهیم کرد - این تعجب رفع خواهد شد .
در علوم طبیعى جدید فرضیه جاویدانى وجود ندارد . هر فرضیه به طور موقت در عرصه علم ظاهر مى شود و صورت قانون علمى به خود مى گیرد و پس از مدتى جاى خود را به فرضیه دیگرى مى دهد . علم امروز در مسائل طبیعیات یک قانون علمى ثابت و لا یتغیر که تصور هیچ گونه اشتباهى در آن نرود نمى شناسد و اعتقاد به چنین قانونى را یک نوع غرور و از خصائص دوره اسکولاستیک و قرون وسطائى ها مى داند . در نظر دانشمندان جدید اعتقاد به قطعى بودن و یقینى بودن یک قانون علمى آنطور که قدما تصور مى کردند یک عقیده ارتجاعى است .
شاید از قرن نوزدهم به بعد در میان دانشمندان کسى یافت نشود که مانند قدما در طبیعیات اظهار جزم و یقین کند ( هر چند قدما هم مسائل طبیعیات و فلکیات را چندان یقینى نمى دانستند و آنها را (( حدسیات )) مى خواندند ) .
دانشمندان جدید هرگاه فرضیه اى ابراز دارند که تجربه هاى موجود آن را تأیید کند ادعاى یقین مطلق درباره آن نمى کنند و به عنوان (( حقیقت مسلم )) آن را بیان نمى کنند .
اینشتین دانشمند معروف معاصر درباره نظریه معروف خود (( نسبیت )) که جانشین نظریه جاذبه عمومى نیوتن در فیزیک شده است بیش از این نمى گوید که (( تجربه هاى فعلى آن را تأیید کرده است )) .
آرى تنها مادیون هستند که در این مسائل اظهار قطع و یقین مى کنند و این مسائل را حقایق مسلمه تلقى مى کنند و به دانشمندانى که پدید آورنده این فرضیه ها هستند اعتراض دارند که چرا در حقیقى بودن آنها تردید دارند .
منبع: اصول فلسفه و روش رئالیسم،جلد1،صفحه150